Sentry yangın söndürme sistemleri icinde en eski olanlardan bir tanesi olmasına rağmen günümüzde yaygın kullanımına devam edilmektedir. Dunyada 18. yuzyılın ikinci yarısında kullanımına baslanan sprinkler değisik evrimler gecirerek bugunku durumuna gelmistir. Sprinkler sisteminin en yaygın kullanım yeri olan ABD’de 1990 yılı uretim adedinin 25 milyon olması bu sistemin en etkili yangın sondurme sistemi olmasının kanıtıdır.
Yurdumuza 1950′li yıllarında rafineri, baraj ve yabancı yatırımlı fabrikalarla giren sprinkler sistemi 1985 yılınakadar ancak bu tur tesislerde korumasını surdurmustur. Yine bu yıllar arasında en cok arabalı vapurlar ilegemilerde kullanılmıstır. 1985 yılından itibaren yaygın kullanımı otel, is merkezi, alısveris merkezi, fabrikalar,kimya fabrikaları ve petrol tesislerinde olmustur. 1992 yılında İstanbul itfaiyesince yayınlanan ĐSTANBULYANGINA KARSI KORUNMA YONETMELİĞİ iceriğinde sprinkler sistemi meskenler haric diğer tesislerde belli kosullar dahilinde tavsiye edilmistir. Đstanbul genelindeki birkac eski insaa edilen 5 yıldızlı oteller haric diğer tum 5 yıldızlı otellerde bu sistem bulunmaktadır.
Yangının olusumu oksijen+ısı(kıvılcım)+yanıcı malzeme uclusunun birlesimiyle meydana gelmektedir. Yangının sondurulmesi icin bu üç etkiden bir tanesini yok ederek veya diğerlerinden ayrılması yeterlidir. Yanıcı malzemenin bazı ozel durumlar haric yok edilmesi veya diğerlerinden ayrılması zor olduğu icin genelde diğer ikifaktor yangın sondurulmesinde kullanılmaktadır. Petrol ve elektrik yangınları haric diğer yangınlarda ortamsıcaklığının dusurulesi (SOĞUTMA) ve/veya oksijenin ortamdan ayrılması (BOĞMA) durumunda yangın sondurulmus olur. Bu iki etkiyi en optimum sekilde yapabilen sistem sprinkler sistemidir.
Springler Söndürme Sistemleri
Sprinkler icinde kimyasal malzeme bulunan cam bulb ile nozuldan olusmaktadır. Nozul girisinde basınclı suyun bulunması durumunda kimyasal malzemenin sıcaklıkla genlesme yapması ile cam bulb parcalanmakta, basınclı suda nozulu kapatan engel kalktığı icin pulverize halinde ortama bosalmaktadır.
Sprinkler tesisin tehlike sınıfına bağlı olarak koruma alanı ile debisi değismektedir.
Max. koruma alanı;
- Az tehlikeli bolum : 21m2
- Orta tehlikeli bolum : 12m2
- En tehlikeli bolum : 9m2
Min. su ihtiyacı;
- Az tehlikeli bolum : 2.51t/dk./m2
- Orta tehlikeli bolum : 5lt/dk./m2
- En tehlikeli bolum : 7.51t/dk./m2
Sprinkler sistemi dizaynı yapılırken binanın mimari, elektrik, mekanik ekipmanları ile binanın kullanım amacı dikkate alınır. Bir sprinkler sistemi sprinkler, boru tesisatı, akıs anahtarı, alarm vana istasyonu, yangın pompa istasyonu ve su tankından olusmaktadır. Sprinkler tesisin ıslak hacim, makina daireleri vb. yerler haric tum alanlarda yukarıdaki koruma alanlarına bağlı kalınarak yerlestirilir.
Sprinkler değisik tiplerde bulunmaktadır. Bunlar, Konumuna bağlı olarak;
- Yukarı bakan (upright)
- Asağı bakan (pendent)
- Duvar tipi (sidewall)
Caplara gore; 1/2″, 3/4″
Orifislere gore; 1/2″, 17/32″, 7/16″, 3/4″
Sıcaklıklara gore; 57C, 68C, 79C, 141C, 183C
Govde malzemesine gore; pirinc, parlatılmıs pirinc, beyaz boyalı, siyah boyalı ve kromajlı.
Tavan tipine bağlı olarak; kapaklı ve rozetli.
Aktif elemanına gore; Bi-metal, cam bulb 8mm., cam bulb 2.8mm.
Standart tip haricinde racklı sistemlerde kullanılmak uzere uretilmis sprinkler, genis alan korumalı sprinkler, gibi sprinkler tipleri bulunmaktadır.
Orneğin; otel odaları icin banyo duvarına konulabilen ozel tip sprinkler bulunmaktadır. Bu sprinkler ile oda icine herhangi bir tesisatın yapılmaması sağlanmıs olunmaktadır.
Sprinkler tesisatı uzerinde bulunan akıs anahtarı ise bolum bazında yerlestirilerek yangın anında su akısını hissederek elektriksel alarm alınması icin kullanılmıstır. Akıs anahtarları yanlıs alarmları engellemek icin 0-90 sn. arasında gecikmeli olarak uretilmistir.
Sprinkler sistemi alarm vana istasyonuna gore 4 ayrı sisteme ayrılmaktadır:
- Islak sistem
- Kuru sistem
- Baskın (deluge) sistem
- Firecycle sistem
1. ISLAK SİSTEM
Bu sistemde sprinkler boru tesisatı icinde basınclı su bulunmaktadır. Yangın anında sprinklerin aktive olması ile sadece yangının cıktığı bolume su verilmektedir. Bu sistemde kullanılan vana istasyonunda ıslak alarm cek valf, bağlantı elemanları, su motor gongu, basınc anahtarı ve yukselen milli vana bulunmaktadır.
Islak alarm cek valf normal bir cek valfın yangın sistemi icin modifiye edilmis tipidir. Bu valf uzerinde test ekipmanları ile motor gong, basınc anahtarı ve geciktirme hucresi takılmaktadır. Motor gong mekanik ve basınc anahtarı elektriksel alarm vermek icin kullanılmaktadır.
Yukselen milli vana ise hattı kapamak amacıyla kullanılmıstır. Bu vananın yukselen milli secilmesi uzaktan bakıldığı anda vananın acık-kapalı konumu gorulmesi amacıyla istenmektedir. Bu vananın uzerine supervizyon anahtarı konularak vananın konumu elektriksel olarak izlenebilmektedir.
Yangın anında sprinklerin ucunda bulunan basınclı su gecikmesiz ortama bosalmaktadır. Bu anda yangının cıktığı bolumdeki akıs anahtarı harekete gecerek elektriksel olarak yangın algılama sistemine sinyal gonderilmektedir.
Islak alarm vanası acılarak pompa istasyonundan gelen basınclı suyun sprinklere gitmesini sağlar, aynı zamanda uzerindeki kanallar yardımıyla geciktirme hucresine su gonderilmekte, daha sonra da basınc anahtarından elektriksel su motor gongtan mekaniksel alarm almaktadır.
Bu sistem diğer sistemlere gore en yaygın olarak kullanılan tip olup genelde donma tehlikesi olmayan bolumlerde, otel, is merkezlerinde kullanılmaktadır.
2. KURU SİSTEM
Islak sisteme benzer olan bu sistemin farkı alarm vanası ile alarm vanası arasında basınclı hava bulunmasıdır. Dolayısıyla ıslak sistemdeki alarm cek valf yerine kuru alarm vanası gelmekte ayrıca hava besleme unitesi bulunmaktadır. Basınclı hava tesisata ozel bir orifis yardımıyla verilmekte, bu orifis ancak kayıpları karsılayabilecek sekilde beslemeye izin vermektedir. Kuru alarm vanasının ust tarafında hava, alt kısmında isesu bulunmaktadır. Yangın anında ilk once hava otomatik olarak sprinkler ve vana uzerinden atılmakta daha sonra tesisata su verilmektedir.
Kuru sistem donma tehlikesi bulunan yerlerle, normal durumlarda suyun zararlı etki yapabileceği alanlarda kullanılmaktadır.
3. BASKIN (DELUGE) SİSTEM
Baskın sistemin kullanım amacına gore değisik tipleri bulunmaktadır. Bu sistemde yine sahada sprinkler ve/veya sprey nozullar, alarm vanası istasyonunda ise deluge valf bulunmaktadır. Sprinkler ve/veya sprey nozul ile deluge valf arasında ya normal hava ya da basınclı hava bulunmaktadır. Basınclı su deluge valfın girisinde bulunmaktadır. Deluge valf otomatik olarak acıldığı anda basınclı su spraynozuldan komple ortama bosalmaktadır. Bu sekilde bir baskın sistemi olusturulmustur. Bu tur sondurme transformator soğutma sistemlerinde, petrol tanklarında vb. yerlerde kullanılmaktadır. Deluge valf otomatik olarak acılmasını ortamda bulunan yangın algılama sisteminden ve ozel tertibatlı algılama sisteminden aldığı sinyalle yapmaktadır.
4. FĐRECYCLE SİSTEM
Bu sistem baskın (deluge) sistemin değisik bir uygulamasıdır. Ortama fazla su bosalmasını engellemek icin kullanılmaktadır. Bu sistem genelde bilgisayar, elektrik pano odalarında kullanılmaktadır. Ortalama ısı hissediciler vardır. Bu ısı hissedicileri yangın anında sıcaklığı hissedip deluge valfı acmakta ve ortama su vermektedir.
Yangın sonduğu (yani sıcaklığın dustuğu) yine aynı ısı hissedicilerinden hissedip deluge valf kapatılmaktadır.
Yukarıda anlatılan sprinkler sistemleri yurdumuzda kullanılmakta olup 1992 yılı icinde cıkan Đstanbul yangına karsı korunma yonetmeliğine gore mesken haricindeki binalarda belli kosullar dahilinde konulması istenmektedir.
